Bạn đã từng nghe ai đó nói “Đừng bi quan quá!” nhưng thực sự bi quan là gì? Trong cuộc sống, bi quan không chỉ là cảm giác buồn bã thoáng qua mà còn là một tư duy có thể ảnh hưởng lớn đến tâm lý và hành động của bạn. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ định nghĩa bi quan, nguyên nhân gây ra nó, và đặc biệt là cách vượt qua để sống tích cực hơn. Hãy cùng khám phá!
Nội dung chính
1. Bi quan là gì? Định nghĩa và ý nghĩa
Bi quan là gì? Bi quan là trạng thái tâm lý hoặc tư duy tập trung vào những khía cạnh tiêu cực của một vấn đề, tin rằng kết quả xấu sẽ xảy ra hoặc mọi thứ khó có thể tốt đẹp. Người bi quan thường nhìn nhận cuộc sống qua lăng kính tiêu cực, dễ cảm thấy chán nản, mất động lực và thiếu niềm tin vào tương lai.
Ví dụ, khi đối mặt với một kỳ thi, người bi quan có thể nghĩ: “Mình sẽ trượt thôi, học cũng vô ích.” Trong công việc, họ có thể cho rằng: “Dù cố gắng, mình cũng không được thăng chức.” Tư duy bi quan không chỉ là cảm xúc nhất thời mà có thể trở thành thói quen, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tinh thần và thể chất.
1.1. Bi quan khác gì với thực tế?
Nhiều người thường nhầm lẫn giữa bi quan và việc nhìn nhận thực tế. Tuy nhiên, đây là hai cách tiếp cận hoàn toàn khác nhau trong việc đối mặt với vấn đề.
Người thực tế là người có cái nhìn khách quan, dựa trên dữ liệu, sự kiện cụ thể và kinh nghiệm thực tiễn để đánh giá tình huống. Họ thừa nhận khó khăn nhưng cũng thấy được những khả năng cải thiện, từ đó tìm cách đối phó một cách hợp lý.
Ngược lại, người bi quan thường xuyên phóng đại mặt tiêu cực, coi khó khăn là không thể vượt qua và bỏ qua những cơ hội có thể có. Tư duy này dễ khiến họ rơi vào trạng thái mất niềm tin, dẫn đến hành động tiêu cực hoặc trì hoãn.
Ví dụ:
- Một người thực tế khi đối mặt với kỳ thi khó sẽ nói: “Kỳ thi này khó thật, nhưng nếu mình lên kế hoạch học tập tốt và luyện tập đều đặn, mình có cơ hội đạt kết quả cao.”
- Trong khi đó, một người bi quan lại nghĩ: “Dù có học thế nào đi nữa thì cũng không thể làm bài tốt. Mình sẽ trượt thôi.”
Sự khác biệt cốt lõi ở đây chính là cách nhìn nhận cơ hội: người thực tế chấp nhận rủi ro nhưng vẫn chủ động tìm cách đối phó, còn người bi quan lại tự đóng cánh cửa hy vọng của chính mình.
1.2. Tác động của bi quan đến cuộc sống
1.2.1 Ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý và sức khỏe tinh thần
Tư duy bi quan làm thay đổi cấu trúc não bộ và phản ứng sinh học: Các nghiên cứu trong lĩnh vực thần kinh học đã chỉ ra rằng, suy nghĩ tiêu cực lặp đi lặp lại có thể làm thay đổi kết nối thần kinh trong não, đặc biệt là ở vùng hạch hạnh nhân (amygdala) – nơi xử lý cảm xúc sợ hãi và nguy hiểm. Người bi quan thường có phản ứng căng thẳng quá mức ngay cả khi không có mối đe dọa thật sự.
Gây rối loạn lo âu và trầm cảm: Người bi quan thường xuyên suy nghĩ tiêu cực về tương lai, cuộc sống và chính bản thân. Điều này làm tăng nguy cơ mắc rối loạn lo âu tổng quát (GAD) và trầm cảm nặng. Họ dễ rơi vào vòng luẩn quẩn: lo lắng → thất vọng → chán nản → mất niềm tin.
1.2.2 Làm suy yếu khả năng học tập, sáng tạo và giải quyết vấn đề
Giảm khả năng tập trung và ghi nhớ: Người có tư duy bi quan dễ bị phân tâm bởi các suy nghĩ tiêu cực, làm giảm khả năng tập trung, tiếp nhận thông tin và lưu trữ trí nhớ ngắn hạn. Điều này đặc biệt bất lợi trong học tập và môi trường làm việc cần hiệu suất cao.
Hạn chế sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề: Bi quan khiến não bộ rơi vào trạng thái phòng thủ (defensive mode), khiến họ suy nghĩ tuyến tính, tránh rủi ro, không dám thử nghiệm ý tưởng mới. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến các công việc sáng tạo, quản lý và khởi nghiệp – nơi cần sự đổi mới, linh hoạt và dũng cảm.
1.2.3 Tác động dây chuyền đến các mối quan hệ cá nhân và xã hội
Khi một người thường xuyên nói ra những điều tiêu cực, hoài nghi, hoặc trách móc, họ dễ khiến người khác cảm thấy nặng nề, mệt mỏi và muốn tránh xa.
- Trong gia đình: Người bi quan thường tỏ ra thất vọng, khó hài lòng, hay chỉ trích – dẫn đến xung đột với bạn đời, con cái hoặc cha mẹ.
- Trong công việc: Họ dễ trở thành “người kéo tinh thần nhóm đi xuống”, khiến đồng đội mất niềm tin hoặc không muốn hợp tác.
Người bi quan thường có niềm tin hạn chế vào người khác, ví dụ như: “Ai rồi cũng phản bội”, “Không ai thật lòng với mình cả”. Những suy nghĩ này khiến họ ngại mở lòng, dễ hiểu sai, hoặc phản ứng quá mức, dẫn đến cô lập xã hội.
1.2.4 Bi quan là một rào cản trong việc phát triển bản thân
- Người bi quan thường chọn “vùng an toàn”, ngại thử những điều mới vì sợ thất bại, từ chối cơ hội ngay cả khi chúng hợp lý.
- Không tin vào khả năng thay đổi: Họ tin rằng tính cách, năng lực hoặc hoàn cảnh là “cố định” nên không nỗ lực cải thiện, không đặt mục tiêu dài hạn.
- Tự so sánh tiêu cực: Luôn nhìn vào điểm mạnh của người khác và điểm yếu của mình, dẫn đến tự ti và mất định hướng cá nhân.
Bi quan không đơn thuần là một thói quen xấu trong tư duy mà là một yếu tố ngầm phá vỡ tiềm năng phát triển, sức khỏe tinh thần, và chất lượng sống của con người.
2. Nguyên nhân dẫn đến tư duy bi quan
Để vượt qua bi quan, trước tiên cần hiểu rõ nguyên nhân hình thành lối tư duy này. Bi quan không phải là một “tính cách bẩm sinh” không thể thay đổi, mà thường là kết quả của tổ hợp nhiều yếu tố cá nhân, môi trường và sinh lý học. Việc xác định đúng nguyên nhân sẽ giúp mỗi người chủ động điều chỉnh nhận thức và phản ứng cảm xúc của bản thân.
2.1 Trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ
Ký ức tiêu cực có sức mạnh bám rễ sâu vào tâm trí, đặc biệt nếu nó liên quan đến tổn thương về tinh thần, thất bại, hoặc sự từ chối. Những trải nghiệm đó có thể làm tổn hại đến lòng tự trọng và khiến bạn hình thành một hệ quy chiếu tiêu cực về bản thân và thế giới xung quanh.
- Ví dụ: Một người từng thi trượt đại học có thể luôn nghĩ rằng mình không đủ thông minh, và từ đó tránh né mọi thử thách về sau, dù khả năng của họ đã thay đổi.
- Cơ chế tâm lý: Theo các chuyên gia, khi não bộ trải qua thất bại hoặc bị từ chối, nó có xu hướng lưu giữ những cảm xúc tiêu cực lâu hơn tích cực – gọi là thiên kiến tiêu cực (negative bias). Điều này làm tăng nguy cơ hình thành tư duy bi quan nếu không được chữa lành.
2.2 Ảnh hưởng từ môi trường
Gia đình và xã hội: Môi trường sống có tác động mạnh mẽ đến niềm tin và hệ giá trị của một người – đặc biệt trong giai đoạn hình thành nhân cách như thời thơ ấu và tuổi thiếu niên. Nếu trẻ lớn lên trong một gia đình thường xuyên chỉ trích, phán xét, hoặc ít động viên, trẻ có thể phát triển cái nhìn bi quan về bản thân và cuộc sống.
- Ví dụ: Một đứa trẻ thường xuyên nghe cha mẹ nói: “Đừng mong làm được gì lớn lao” sẽ lớn lên với niềm tin giới hạn, sợ sai và ngại bước ra khỏi vùng an toàn.
Truyền thông và tin tức tiêu cực: Ngày nay, con người tiếp xúc với lượng thông tin khổng lồ mỗi ngày, phần lớn trong số đó là tin tiêu cực như tai nạn, bệnh dịch, chiến tranh, khủng hoảng môi trường. Việc thường xuyên theo dõi các nội dung này có thể khiến người xem:
- Cảm thấy thế giới là một nơi không an toàn.
- Dễ lo lắng thái quá về tương lai.
- Mất niềm tin vào con người hoặc hệ thống xã hội.
2.3. Tính cách và sức khỏe tinh thần
Yếu tố tính cách: Một số người bẩm sinh có tính cách hướng nội, nhạy cảm hoặc cầu toàn, khiến họ dễ phân tích quá mức và lo xa, từ đó có xu hướng nhìn nhận vấn đề dưới góc độ tiêu cực.
- Người cầu toàn: Dễ thất vọng với bản thân nếu không đạt kỳ vọng.
- Người nhạy cảm: Dễ bị ảnh hưởng mạnh bởi chỉ trích hay thất bại nhỏ.
Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng đây không phải là yếu tố cố định – tư duy tích cực có thể được rèn luyện, kể cả ở những người vốn nhạy cảm hơn bình thường.
Rối loạn tâm lý và thể chất: Người mắc rối loạn lo âu, trầm cảm thường có cơ chế suy nghĩ tiêu cực lặp lại, tự trách bản thân và mất động lực sống. Đây là nguyên nhân sinh học chứ không đơn thuần là lựa chọn cá nhân.
Thiếu ngủ, mất cân bằng dinh dưỡng, hoặc căng thẳng kéo dài cũng có thể làm giảm khả năng xử lý cảm xúc tích cực. Khi cơ thể mệt mỏi, não bộ ưu tiên chế độ phòng thủ (cảnh báo nguy hiểm), làm tăng thiên hướng bi quan.
Ví dụ thực tế: Một người làm việc 12 tiếng mỗi ngày, ngủ chưa đủ 5 tiếng, ăn uống thất thường sẽ dễ cáu gắt, phản ứng tiêu cực trước vấn đề nhỏ, và đánh giá thấp năng lực bản thân hơn so với khi họ có sức khỏe tốt.
3. Dấu hiệu nhận biết tư duy bi quan
Tư duy bi quan không phải lúc nào cũng dễ nhận ra. Đôi khi, nó xuất hiện một cách lặng lẽ, len lỏi trong những suy nghĩ thường ngày, khiến chúng ta quen với việc nghĩ tiêu cực mà không hề hay biết. Dưới đây là một số dấu hiệu phổ biến giúp bạn nhận diện xem bản thân (hoặc ai đó quanh bạn) có đang rơi vào lối tư duy bi quan hay không:
3.1. Luôn tập trung vào điều tiêu cực
Người có xu hướng bi quan thường có thói quen bỏ qua những điều tích cực, dù chúng hiện hữu rõ ràng. Họ dễ dàng nhìn thấy thiếu sót, sai lầm hay rủi ro, nhưng lại khó ghi nhận những điều đã làm tốt. Trong mắt họ, chiếc ly luôn “vơi một nửa”, thay vì “đầy một nửa”.
- Ví dụ thực tế: Khi hoàn thành một dự án công việc đạt 90% tiến độ và nhận được lời khen từ cấp trên, người bi quan vẫn chỉ bận tâm đến 10% còn lại chưa hoàn chỉnh, và tự trách vì không làm được “hoàn hảo tuyệt đối”.
- Hệ quả: Việc luôn nhìn mọi việc dưới lăng kính tiêu cực khiến họ khó cảm thấy hài lòng, dẫn đến tâm trạng nặng nề và mất dần sự tự tin vào năng lực của chính mình.
3.2. Thiếu động lực hành động
Tư duy bi quan giống như một sợi dây vô hình kéo tụt tinh thần mỗi khi bạn chuẩn bị bắt đầu điều gì đó. Bởi vì họ luôn nghĩ đến viễn cảnh thất bại, nên hành động thường bị trì hoãn hoặc từ bỏ sớm.
Biểu hiện dễ nhận thấy:
- Hay nói: “Tôi chắc làm không được đâu”, “Có cố cũng vậy thôi”.
- Tránh né cơ hội, không muốn thử sức ở lĩnh vực mới.
- Luôn lo sợ sai lầm, nên không dám bước ra khỏi vùng an toàn.
Hậu quả: Khi thiếu động lực hành động, người bi quan dễ rơi vào trạng thái trì trệ, mất phương hướng, và cảm thấy cuộc sống “không có gì đáng để cố gắng”.
Đáng chú ý là họ không lười, mà họ bị niềm tin giới hạn níu chân: “Tôi không đủ tốt”, “Cuộc đời vốn dĩ bất công”, những suy nghĩ này dần bào mòn ý chí phấn đấu.
3.3 Tự trách bản thân quá mức
Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của người bi quan là xu hướng đổ lỗi cho chính mình sau mỗi thất bại – dù rằng nguyên nhân có thể đến từ hoàn cảnh hoặc yếu tố khách quan.
Biểu hiện cụ thể:
- Khi kết quả không như mong đợi, họ ngay lập tức cho rằng “Tại mình dở”, “Mình chẳng làm được gì nên hồn”.
- Họ thường lặp đi lặp lại sai lầm trong đầu, thay vì rút kinh nghiệm để cải thiện lần sau.
- Ngay cả trong những tình huống không hề do họ gây ra, họ vẫn có cảm giác “lẽ ra mình phải làm gì đó để ngăn chặn điều này”.
Tác động lâu dài: Thói quen tự trách làm mòn lòng tự trọng. Về lâu dài, người bi quan mất dần niềm tin vào bản thân, không dám đặt mục tiêu lớn, và cảm thấy mình không xứng đáng với những điều tốt đẹp.
Bi quan không chỉ nằm ở những lời than vãn hay vẻ mặt ủ rũ. Nó còn ẩn sâu trong những suy nghĩ thầm lặng mỗi ngày: từ cách bạn đánh giá bản thân, nhìn nhận vấn đề, cho đến thái độ khi đứng trước một thử thách. Việc nhận diện tư duy bi quan không phải để tự trách, mà để hiểu và bắt đầu thay đổi. Vì khi bạn thay đổi cách nhìn, cả thế giới cũng thay đổi theo.
4. Cách vượt qua tư duy bi quan
Hiểu về bản chất của tư duy bi quan chỉ là bước khởi đầu. Điều quan trọng hơn là làm thế nào để chuyển hóa nó thành một cách nhìn lành mạnh và tích cực hơn với cuộc sống. Sự thay đổi này không xảy ra trong ngày một ngày hai, nhưng hoàn toàn khả thi nếu chúng ta kiên trì rèn luyện và áp dụng một số phương pháp sau.
4.1. Rèn luyện tư duy lạc quan
Tư duy lạc quan không phải là phủ nhận khó khăn, mà là lựa chọn tập trung vào những gì khả thi, có thể cải thiện, và có ý nghĩa với mình trong hiện tại. Một cách đơn giản để bắt đầu là thực hành lòng biết ơn – mỗi ngày viết ra ba điều khiến bạn cảm thấy biết ơn, dù đó chỉ là một bữa ăn ngon, một nụ cười từ người lạ, hay một buổi chiều có nắng nhẹ. Việc này giúp não bộ dần hướng về mặt tích cực của cuộc sống, làm dịu tâm trạng và tăng cảm giác hài lòng.
Song song đó, bạn cũng có thể luyện kỹ năng “tái định khung suy nghĩ” – tức là thay đổi cách nhìn nhận tình huống. Khi đứng trước một thử thách, thay vì nghĩ “Tôi chắc sẽ thất bại”, hãy đặt lại câu hỏi: “Tôi sẽ học được gì nếu kết quả không như mong muốn?” hoặc “Đây có phải là cơ hội để mình phát triển hơn không?” Từng bước một, bạn sẽ nhận ra rằng chính cách bạn diễn giải một vấn đề mới là yếu tố quyết định cảm xúc và hành động tiếp theo của bạn.
4.2. Hành động nhỏ tạo ra sự thay đổi lớn
Không cần những thay đổi to tát để bắt đầu thoát khỏi tư duy bi quan. Trái lại, chính những hành động nhỏ, đều đặn mỗi ngày mới là điều tạo ra sự dịch chuyển bền vững trong nhận thức. Việc thiết lập các mục tiêu nhỏ và dễ thực hiện sẽ giúp bạn cảm thấy mình có khả năng đạt được điều gì đó, từ đó dần xây dựng lại lòng tin vào bản thân. Ví dụ, nếu bạn đang thiếu động lực học tập, thay vì lên kế hoạch học liền 3 giờ, hãy thử chỉ học 15-20 phút với sự tập trung cao độ. Sau khi hoàn thành, bạn sẽ thấy dễ chịu hơn và sẵn sàng để làm tiếp.
Bên cạnh đó, tập thể dục cũng là một phương pháp tự nhiên giúp cải thiện tâm trạng. Chỉ cần 20–30 phút vận động mỗi ngày – đi bộ, đạp xe hoặc tập yoga – là đủ để cơ thể tiết ra endorphin, loại hormone giúp xoa dịu lo âu và mang lại cảm giác tích cực. Luyện tập thể chất đều đặn không chỉ cải thiện sức khỏe mà còn giúp bạn duy trì một tinh thần sáng suốt, ổn định hơn khi đối mặt với căng thẳng.
4.3. Kết nối đúng người, đúng lúc
Con người vốn là sinh vật xã hội. Những người bạn tương tác hằng ngày ảnh hưởng rất lớn đến cách bạn suy nghĩ và cảm nhận về bản thân cũng như thế giới. Nếu xung quanh bạn toàn là những người thường xuyên than vãn, tiêu cực hoặc hay chỉ trích, thì rất khó để bạn giữ được tinh thần tích cực. Ngược lại, nếu bạn chủ động kết nối với những người lạc quan, biết lắng nghe và truyền cảm hứng, bạn sẽ cảm nhận được sự nhẹ nhõm và tích cực lan tỏa dần vào suy nghĩ.
Trong trường hợp bạn cảm thấy mình đã thử nhiều cách mà vẫn không thoát khỏi cảm giác tiêu cực kéo dài, hãy mạnh dạn tìm đến chuyên gia tâm lý. Đây không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối, mà là hành động dũng cảm thể hiện bạn đang nghiêm túc với sức khỏe tinh thần của mình.
4.4. Ngôn từ tạo ra thực tại
Cách bạn nói chuyện với chính mình – dù là thầm lặng trong đầu hay nói ra thành lời – có ảnh hưởng rất lớn đến cảm xúc và hành vi của bạn. Những câu như “Mình chẳng bao giờ làm được” hay “Mình đúng là kém cỏi” nghe tưởng vô hại, nhưng lặp lại nhiều lần sẽ dần trở thành niềm tin gốc rễ. Thay vì để ngôn từ trói buộc mình trong bi quan, bạn có thể chọn những cách diễn đạt giúp mở ra cơ hội: “Mình chưa giỏi, nhưng mình đang học dần”, hoặc “Mình chưa thấy kết quả ngay, nhưng mình đang đi đúng hướng”.
Ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp, mà còn là tấm gương phản chiếu niềm tin nội tại. Thay đổi lời nói là bước đầu tiên để thay đổi cách nghĩ – và từ đó, thay đổi cuộc đời.
4.5. Tập trung vào mặt tích cực
Bi quan khiến chúng ta phóng đại điều xấu và bỏ qua điều tốt. Trong khi đó, việc tập trung vào mặt tích cực giúp tâm trí bạn được cân bằng và trở nên linh hoạt hơn. Điều này không có nghĩa là bạn giả vờ mọi thứ đều ổn, mà là bạn chủ động hướng sự chú ý vào những điều đang vận hành tốt, dù chỉ là một phần rất nhỏ.
Khi gặp chuyện buồn, hãy tự hỏi: “Có điều gì trong tình huống này vẫn còn giá trị không?”, hoặc “Có điều gì mình đã làm đúng, dù kết quả chưa như ý?”. Câu trả lời có thể không xuất hiện ngay, nhưng nếu bạn giữ được thói quen này đủ lâu, bạn sẽ bắt đầu nhận ra: mọi điều đều có mặt sáng, chỉ là bạn chưa quen nhìn vào nó mà thôi.
4.6. Có tầm nhìn dài hạn hơn về cuộc sống
Tư duy bi quan thường sinh ra khi bạn quá tập trung vào khó khăn trước mắt và quên mất rằng cuộc sống là một hành trình dài, với rất nhiều biến số và cơ hội để thay đổi. Một thất bại hôm nay không định nghĩa cả cuộc đời bạn. Một giai đoạn khó khăn không có nghĩa là mọi cánh cửa đều đóng lại mãi mãi.
Khi có tầm nhìn dài hạn, bạn sẽ bình tĩnh hơn trước những mất mát nhất thời, bởi bạn biết rằng mình còn thời gian để học, để sửa, để đi tiếp. Đôi khi, việc lùi lại một bước và nhìn tổng thể bức tranh cuộc đời sẽ giúp bạn thấy rõ hơn điều gì thực sự đáng lo, điều gì chỉ là tạm thời. Và chính từ cái nhìn đó, bạn sẽ tìm lại được hướng đi – và hy vọng.
Thoát khỏi tư duy bi quan không phải là hành trình dễ dàng, nhưng cũng không phải là điều quá xa vời. Nó bắt đầu từ những việc rất nhỏ: một suy nghĩ khác đi, một câu nói dịu dàng với bản thân, một hành động mới thay cho sự chán nản cũ. Khi bạn cho phép mình thay đổi từng chút một, bạn đang bước ra khỏi bóng tối và mở ra cánh cửa của một cách sống nhẹ nhõm và đầy hy vọng hơn.
6. Một số câu hỏi thường gặp về bi quan
6.1 Bi quan có phải là một phần của tính cách không?
Nhiều người cho rằng bi quan là “tính cách bẩm sinh”, giống như một phần không thể tách rời của con người. Tuy nhiên, thực tế không hoàn toàn như vậy. Tư duy bi quan có thể được hình thành từ trải nghiệm sống, môi trường giáo dục, hay ảnh hưởng từ gia đình và xã hội. Một đứa trẻ lớn lên trong bầu không khí nhiều chỉ trích, ít khích lệ, dễ hình thành cách nhìn tiêu cực về bản thân và thế giới.
Dù có yếu tố bẩm sinh (chẳng hạn như người hướng nội có thể nhạy cảm hơn với thất bại), nhưng tư duy bi quan hoàn toàn có thể thay đổi thông qua rèn luyện nhận thức, điều chỉnh môi trường sống, và xây dựng các thói quen tích cực.
6.2 Bi quan có lợi ích gì không?
Có. Trái với suy nghĩ phổ biến, bi quan không hoàn toàn tiêu cực. Trong một số tình huống, nó có thể giúp bạn nhìn rõ rủi ro, lường trước khó khăn, và đưa ra quyết định thận trọng. Đây còn được gọi là “bi quan phòng ngừa”, một kiểu tư duy giúp người ta chuẩn bị kỹ càng hơn.
Tuy nhiên, vấn đề xảy ra khi bi quan trở thành mặc định – nghĩa là bạn luôn mặc định điều xấu sẽ xảy ra, dù không có bằng chứng rõ ràng. Khi đó, nó sẽ không còn là sự cẩn trọng, mà trở thành chướng ngại cho sự phát triển cá nhân và cảm xúc.
6.3 Làm sao phân biệt giữa người thực tế và người bi quan?
Người thực tế nhìn vào sự thật và đánh giá tình hình khách quan – họ có thể nhận ra khó khăn, nhưng đồng thời cũng thấy cơ hội và hướng giải quyết. Trong khi đó, người bi quan thường chỉ nhìn thấy phần tối, dễ bỏ qua khả năng cải thiện, và có xu hướng nghĩ mọi thứ “sẽ tệ đi”.
Ví dụ, khi đối mặt với kỳ thi khó, người thực tế sẽ nói: “Đề thi rất khó, nhưng nếu ôn kỹ phần trọng tâm thì vẫn có thể làm được.” Ngược lại, người bi quan sẽ nghĩ: “Đề khó thế này thì kiểu gì mình cũng trượt thôi”, rồi không muốn học tiếp nữa.
6.4 Tư duy bi quan có di truyền không?
Các nghiên cứu cho thấy có một mối liên hệ nhẹ giữa di truyền và xu hướng cảm xúc, tức là một số người sinh ra có thể dễ lo âu hoặc nhạy cảm hơn người khác. Tuy nhiên, phần lớn những gì hình thành nên tư duy bi quan lại đến từ trải nghiệm sống và môi trường nuôi dưỡng.
Điều đó có nghĩa là dù bạn có khuynh hướng bi quan bẩm sinh, bạn vẫn có thể học cách thay đổi góc nhìn, rèn luyện khả năng tự điều chỉnh cảm xúc và xây dựng thái độ sống tích cực hơn.
6.5 Làm sao để giúp người thân đang bi quan?
Thay vì vội vàng khuyên họ “hãy nghĩ tích cực lên”, bạn nên bắt đầu bằng việc lắng nghe và thấu hiểu. Người bi quan không cần những lời sáo rỗng – họ cần cảm giác được nhìn nhận và không bị phán xét.
Bạn có thể gợi ý nhẹ nhàng những việc nhỏ giúp họ cải thiện tâm trạng, như cùng đi dạo, tập thể dục, viết nhật ký biết ơn, hoặc khích lệ họ tìm đến chuyên gia tâm lý nếu thấy cần. Đôi khi, chỉ cần bạn kiên nhẫn đồng hành cũng đã là một nguồn động lực quan trọng.
Bi quan là gì? Đó không chỉ là một trạng thái cảm xúc thoáng qua, mà là một kiểu tư duy khiến con người dễ nghi ngờ chính mình, nhìn cuộc sống qua lăng kính tiêu cực và cảm thấy mọi cố gắng đều vô nghĩa. Tư duy bi quan có thể được hình thành từ những tổn thương trong quá khứ, từ môi trường sống không lành mạnh, hoặc đơn giản chỉ vì chúng ta chưa từng học cách nghĩ khác đi.
Nhưng điều quan trọng là: bi quan không phải bản chất cố định, và càng không phải con đường một chiều. Nó là một mô thức suy nghĩ – và như mọi thói quen tinh thần, nó hoàn toàn có thể được thay đổi.
Việc vượt qua tư duy bi quan không đòi hỏi bạn phải trở nên tích cực một cách miễn cưỡng hay luôn mỉm cười trong mọi hoàn cảnh. Thay vào đó, hành trình ấy bắt đầu từ những điều rất nhỏ: viết vài dòng biết ơn trước khi ngủ, dám đặt một mục tiêu nhỏ cho ngày mới, hay chỉ đơn giản là nhận ra rằng mình đã làm tốt hơn hôm qua một chút.
